Informatie

Een rondreis door China samenstellen is toch even iets anders dan een rondreis door een westers land. Een goede voorbereiding zorgt ervoor dat je ter plekke meer tijd overhoudt om te genieten van al het moois dat China te bieden heeft. Hieronder een aantal onderwerpen met tips en overdenkingen. Heb je specifieke vragen, stuur ons dan een e-mail via de link aan de linkerkant.

Visum

Zonder visum kom je er niet eens, dus laten we daar maar mee beginnen… Een visum aanvragen voor China is kostbaar en kan ingewikkeld zijn. Als je dit zelf wil regelen zal je naar de ambassade in Den Haag moeten. Dit is de goedkoopste manier, al moet je er misschien vrij voor nemen. De Visumcentrale kan je de meeste zaken uit handen nemen, maar verhoogt de kosten daardoor wel. Inclusief registratie bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken komen we uit op rond de € 250 per persoon. Wij hebben onze visa via de ANWB aangevraagd. Zij maken ook gebruik van de diensten van de Visumcentrale. Zie hier voor meer info. Een standaard visum is overigens voor maximaal 30 dagen geldig. Wil je langer, dan zal je na moeten vragen hoe dat te regelen. Waar je ook rekening mee moet houden is dat een visum voor China 90 dagen geldig is vanaf de datum van uitgifte. Je reis moet in die 90 dagen vallen. Je kan dus niet een visum al een half jaar van tevoren aanvragen.

Taal

Uiteraard kan de gemiddelde Nederlander geen Chinees lezen; zo’n op een kluit getekende streepjes, punten en dergelijke zegt ons niets. Maar “ons” alfabet wordt in China ook gewoon gebruikt, en de Chinese cijfers zijn gelijk aan de onze. Op treinkaartjes en vliegtickets vind je dus bv. G230 of CZ605, en die vind je ook terug op de grote matrixborden die overal hangen. Ook de nummers van wachtruimten en gates zijn voor ons te lezen, wat navigeren op een treinstation of luchthaven eenvoudiger maakt dan je vooraf zou denken. En verder zijn wij op alle treinstations en luchthavens aanwijzingen in het Engels tegengekomen.

Wel handig is het om veelgebruikte termen als hallo (nĭ hăo) of dankjewel (xièxiè) in het Chinees te leren. De Chinezen zijn blij verrast als je ze in hun eigen taal bedankt en dat levert vaak een glimlach op. Altijd fijn. Sommige Chinezen willen laten blijken dat ze Engels kunnen door je met "hello" aan te spreken. Antwoord met nĭ hăo en ze hebben de grootste pret. 😄 Verder zijn de woorden noord (běi), oost (dōng), zuid (nán) en west (xī) handig om te weten, want veel treinstations hebben een dergelijke toevoeging.

Accommodatie

Booking.com heeft een uitgebreide dekking in China; AirBnB ook, maar lijkt minder geschikt voor buitenlandse gasten. Dat heeft meerdere redenen. Overal waar je verblijft moet je geregistreerd worden bij de overheid (dat kan de lokale politie zijn). Een hotel regelt die registratie, maar bij AirBnB moet je dat waarschijnlijk zelf doen. Dat is een hoop gedoe, want de kans dat je op een politiekantoor iemand tegenkomt die Engels spreekt is minimaal. Ook het communiceren met de eigenaar van een AirBnB kan problemen opleveren, want ook die zal waarschijnlijk geen Engels spreken. Hotelmedewerkers ook lang niet altijd, maar die zijn wel altijd aanwezig en hebben vertaalapps op hun telefoon. Een derde reden: als wij met een auto of camper rondreizen hebben wij ook een koelbox (of koelkast) bij ons waarin we eten en dergelijke mee kunnen nemen van de ene bestemming naar de andere. Dat gaat in China niet. En in een winkel de dingen kopen die je thuis gewend bent kan je ook vergeten.

Vervoer

Zelf autorijden in China is bijkans onmogelijk. Je hebt een Chinees rijbewijs nodig; een internationaal rijbewijs is daar niet geldig. Een Chinees rijbewijs halen voor buitenlanders is niet onmogelijk, maar niet eenvoudig. En al heb je dan een Chinees rijbewijs, je kan de meeste verkeersborden niet lezen en in grote steden is het verkeer, laten we zeggen, nogal chaotisch... 😉 Bovendien zijn de afstanden tussen de steden te groot om per auto af te leggen. Voor binnenlandse reizen zal je dus terug moeten vallen op alternatieve vervoermiddelen.

Bus: Er zijn lange afstandsbussen, maar die hebben we zelf niet genomen. Verwacht een weliswaar goedkope, maar lange en oncomfortabele reis.

Vliegtuig: Met het vliegtuig reizen in China is niet veel anders dan elders in de wereld. Je kan tickets lang van tevoren boeken (bij bv. vliegtickets.nl, trip.com of bij een tussenpersoon als travelchinaguide.com), al is het waarschijnlijk handiger dat niet al te vroeg te doen. Er komen soms nieuwe vluchten bij enkele maanden van tevoren, en ook de prijs kan fluctueren. Door op een site te "spelen" met de reisdatum krijg je wat inzicht in hoe het werkt. Vaak zie je dat ongeveer 2-6 weken voor de reisdatum tarieven lager worden. Erg duur zijn de binnenlandse vluchten doorgaans niet, dus als je ze ongeveer een maand van tevoren vastlegt zit je goed.

Als je anderhalf uur voor vertrek op de luchthaven bent is dat voldoende. Bij het betreden van de luchthaven wordt je bagage (koffers en handbagage) gescand. Laat je ticket aan een medewerker zien en hij/zij zal je vertellen bij welke balies je kan inchecken. Ga niet zomaar in een rij bij jouw luchtvaartmaatschappij staan, want dan kan je, als je eenmaal aan de beurt bent, naar een andere balie verwezen worden. Zonde van de tijd. Koffers die ingecheckt worden als ruimbagage worden bij de incheckbalie wederom gescand. We hebben een paar keer meegemaakt dat we een koffer moesten openen, omdat ze iets twijfelachtigs gevonden hadden. Dat gebeurt in een aparte ruimte. Na een visuele controle konden we verder. Bewaar het bonnetje dat je krijgt als bewijs van de afgegeven bagage goed, want die heb je bij aankomst nodig! De security is niet anders dan op andere luchthavens: handbagage gaat door de scanner (ook hier hebben we de rugzakken een paar keer moeten openmaken) en zelf moet je door een detectiepoortje en kan je handmatig gecontroleerd worden. Allemaal niet spannend. Vervolgens ga je naar de gate en daar zie je vanzelf wanneer de meute opstaat en in de rij gaat staan om naar het vliegtuig te gaan. Dat gaat, net als op Schiphol, met een slurf, met een bus, of zelfs lopend vanuit de vertrekhal. 😄

De catering tijdens de vlucht is wisselend. Soms krijg je iets van een maaltijd te eten, soms alleen een soort snack, en soms alleen wat te drinken. Mededelingen worden behalve in het Chinees ook in het Engels omgeroepen, soms gebrekkig, maar soms ook in uitstekend Engels. Verwacht geen ruime zitplekken aan boord in de Economy klasse. De ruimte is afgestemd op de grootte van de lokale bevolking, die doorgaans wat kleiner is dan ons westerlingen. Maar voor 1 à 2 uur is dat prima.

Aangekomen op de luchthaven haal je je koffers op de gebruikelijke wijze van de band. Als je de hal wil verlaten wordt gecontroleerd of je de juiste bagage bij je hebt door de barcode te scannen op je koffer. Je hebt hierbij dat bonnetje nodig.

Trein: Dit zal waarschijnlijk het meest gebruikte vervoermiddel worden, en om hier gebruik van te kunnen maken is het goed te weten hoe een en ander in zijn werk gaat.

Wil je niet van tevoren je treinreizen boeken, dan zal je die dus op het station zelf moeten regelen. Wij hebben dat niet gedaan, dus spreken hier niet uit eigen ervaring. Tickets koop je op een treinstation aan de buitenkant! Je mag namelijk alleen met een geldig treinkaartje het station in. De meeste baliemedewerkers spreken geen Engels, dus kan het nog een hele toer worden om uit te leggen waar je heen wil. Ook kan het hier erg druk zijn, dus ruim voldoende tijd in.

Als je je rondreis thuis vanuit je luie stoel wil plannen, dan zal je online aan treinkaartjes moeten zien te komen. Op internet zijn meerdere sites te vinden waar je de dienstregeling van de Chinese treinen kan bekijken, en waar je de door jou gewenste tickets kan aanvragen. Wij hebben daarvoor gebruik gemaakt van de diensten van Travel China Guide, en in de procedure hieronder refereren we naar hun werkwijze:

›	De dienstregeling is tweemaal per jaar onderhevig aan (flinke) wijzigingen, voornamelijk als gevolg van het immer uitbreidende spoornet. Buiten die twee keer kunnen er ook nog andere wijzigingen doorgevoerd worden, maar dan op kleinere schaal. Toch kan je al lang van tevoren de dienstregeling op internet vinden; de huidige dienstregeling wordt simpelweg doorgetrokken naar de toekomst, al is die dus niet helemaal zeker.
›	Je vraagt de gewenste tickets aan, waarbij je de keuze hebt uit de verschillende reisklassen. De prijzen zijn zichtbaar in Chinese yuan en in Amerikaanse dollars. De tussenpersoon rekent ongeveer $ 5 extra per ticket als kosten. Hoe eerder je een reis aanvraagt, hoe hoger je op de lijst met wachtenden komt te staan.
›	De tussenpersoon bevestigt de tickets en vraagt om betaling. Voor ons westerlingen geschiedt dat doorgaans via PayPal. De kosten die PayPal rekent (3%) zijn voor rekening van de koper.
›	Pas 30 dagen voor vertrek worden de tickets daadwerkelijk in de verkoop gedaan en kan je online de beschikbaarheid zien. Kort hierop zal je van de tussenpersoon te horen krijgen of je de gewenste tickets hebt of niet.
›	28 dagen voor vertrek zijn de fysieke tickets af te halen bij een uitgiftepunt. Dat regelt de tussenpersoon.
›	Als alle gewenste tickets in bezit zijn van de tussenpersoon, kan die de tickets per koerier naar een door jou opgegeven adres in China sturen tegen $ 7 kosten per pakket. Bijvoorbeeld het eerste hotel waar je verblijft.
›	Als je naast gewenste tickets grijpt zal de tussenpersoon je een of enkele alternatieven aanbieden die nog wel beschikbaar zijn. Een eventueel te veel betaald bedrag wordt keurig teruggestort.

NB: Bovenstaande werkt uitstekend, mits je ook daadwerkelijk de tickets krijgt die je wil. Wij hadden de pech middenin het hoogseizoen te reizen. Van de oorspronkelijk 10 geplande treinreizen (en 2 binnenlandse vluchten), bleken 8 treinreizen 30 dagen voor vertrek al niet meer beschikbaar te zijn. We hebben er niet echt een vinger achter gekregen hoe het precies werkt, maar het lijkt erop dat de overheid slechts een aantal treinen openstelt voor boeking via tussenpersonen (en die heb je echt nodig, tenzij je over een Chinese bankrekening bezit…). Want het is toch raar dat als er bv. 20 treinen op een dag van A naar B gaan, dat er dan alleen ruim voldoende plaats is op 4 of 5 treinen, en dat de rest al volledig uitverkocht is. Op de dag dat je kan boeken!

Wij eindigden uiteindelijk met 7 treinreizen en 6 binnenlands vluchten; we hebben geen enkele nachttrein kunnen bemachtigen binnen de reisklasse die we wilden. In voor- en naseizoen zullen deze problemen minder spelen, maar hou er dus rekening mee dat je een en ander wellicht nog zal moeten aanpassen.

Uitgebreide informatie over reizen met de trein in China is te vinden op de site van Seat61.

Transfers en excursies

Als je niet met een groepsreis gaat zal je zelf voor vervoer moeten zorgen van treinstations en luchthavens naar je accommodatie en andersom. En ook het bezoeken van bezienswaardigheden zal je zelf moeten regelen. Uiteraard kan je gebruik maken van openbaar vervoer. Dat is goedkoop, maar kan ingewikkeld zijn vanwege de taal, en je zal zeker langer onderweg zijn dan met de auto. De taxi is ook een mogelijkheid. Taxi’s zijn ook niet duur, maar chauffeurs spreken geen Engels, dus je zal op schrift (in het Chinees) moeten hebben staan waar je heen wil. Tip: pak, zodra je in een hotel aankomt, een visitekaartje mee, zodat je altijd de naam en het adres van de accommodatie in het Chinees bij je hebt. Denk er verder aan dat taxi’s bij wet verplicht zijn de meter te gebruiken. Als een chauffeur je een vaste prijs biedt ben je altijd onvoordeliger uit en schudt je gewoon “nee”, en wijs je op de meter. Derde mogelijkheid (en door ons gebruikt) is het van tevoren regelen van alle transfers en excursies via een lokale gids. Er zijn meerdere sites waar gidsen in China hun diensten aanbieden; wij kwamen uit op Synotrip, waar je per plaats naar beschikbare/geschikte gidsen kan zoeken. Een officiële gids moet een speciale licentie hebben; let erop dat hij/zij die ook heeft. Voordeel daarvan is o.a. dat bij de meeste bezienswaardigheden geen toegang betaald hoeft te worden voor de gids. Na het lezen van wat reviews hebben wij via e-mail contact gelegd met Lulu Shao. Zij bleek in bijna alle steden waar wij naartoe wilden, via haar netwerk, aan privéauto’s, chauffeurs en gidsen te kunnen komen. Wij hadden dus één contactpersoon voor nagenoeg al onze uitstapjes.

Tijdens het uitzoeken van de mogelijkheden en het maken van Het Schema is er regelmatig contact geweest met Lulu, waarbij zij ons van advies kon voorzien en prijzen kon doorgeven van transfers en excursies, al dan niet met een Engelssprekende gids. Uiteindelijk hebben we via Lulu 11 transfers en 13 excursies geboekt in 9 verschillende steden. Op plaatsen waar de drukte zodanig kan zijn dat je ter plekke geen toegangsbewijzen meer kan kopen regelde zij dat voor ons van tevoren. We hebben nergens ook maar 1 minuut hoeven wachten op onze contactpersoon. Echt top geregeld allemaal! Uiteraard is dit wel duurder dan voornoemde opties, maar je hebt minder stress (je wordt opgehaald bij je accommodatie of ze staan te wachten (met je naam op een bord) op het station of luchthaven), ruime auto’s met airco en vaak ook gratis water, en, waar nodig, een privégids die gespecialiseerd is in het gebied dat je bezoekt. Als je budget het toelaat is dit zeer aan te bevelen. Ter indicatie: een hele dag op pad met een auto, chauffeur en gids kost gemiddeld € 100-150, exclusief entreeprijzen. Soms moet je ook de kosten van de lunch betalen, maar dat was lang niet altijd (gidsen krijgen dat vaak gratis). Wil je prijzen van specifieke transfers of excursies, stuur dan een berichtje.

Een aantal hotels biedt ook transfers aan van en naar treinstations en luchthavens. Soms bij de prijs inbegrepen, en soms tegen een vergoeding, maar naar onze mening wel iets goedkoper dan die via de gids. Het was echter niet altijd eenvoudig die transfer te boeken door het gebrekkige Engels van de hotelmedewerker.

Internetcensuur

Aangezien alle websites en apps van Google, Facebook, WhatsApp en nog vele andere in China geblokkeerd zijn heb je of een VPN (Virtual Private Network) of alternatieve apps nodig. WeChat is sowieso aan te bevel, want daar maken zo’n beetje alle Chinezen gebruik van. Is vergelijkbaar met WhatsApp, maar kan veel en veel meer.

Wij hebben voor de duur van de vakantie een abonnement genomen op NordVPN. Voordeel van deze is dat je de app op 6 apparaten mag installeren. Wil je het internet op dan maak je eerst verbinding met NordVPN, en vervolgens kan je alle sites benaderen die je wil. Ook die van Google en zo. Wij hadden in het begin problemen om verbinding met NordVPN te krijgen, maar na tussenkomst van hun helpdesk lukte dat wel. Je moet dan voor de optie "obscured servers" kiezen.

Geldzaken

Als het gaat om elektronisch betalen is China waarschijnlijk verder dan wij, zeker in de grote steden. Veel Chinezen betalen tegenwoordig via een app op hun telefoon (meestal WeChat), maar contant geld wordt overal nog geaccepteerd. Het is zelfs bij wet verboden om contant geld te weigeren.

Sommige hotels accepteren Visa en Mastercard creditcards, maar als ze dat niet doen is contant geld het enige alternatief. In winkels en restaurants is dat ook zo. Geld pinnen kan vooral bij kantoren van Bank of China, China Construction Bank en Industrial and Commercial Bank of China (ICBC). Bij andere banken bestaat een (gering) risico dat je pas ingenomen wordt! Er is een app van Mastercard waarmee je de dichtstbijzijnde geschikte pinautomaat kan vinden. Het grootste bankbiljet is 100 yuan, omgerekend ongeveer € 13. Je zal dus met een hele stapel bankbiljetten moeten lopen. 😉

Taxichauffeurs en wellicht ook andere lieden hebben vaak niet terug van 100 of zelfs 50 yuan. Je moet ervoor zorgen zo veel mogelijk kleine coupures te hebben. Geldautomaten geven doorgaans echter alleen biljetten van 100 yuan uit, dus zal je die in een winkel of eettentje moeten gebruiken om aan kleinere coupures te komen.

Fooi geven in China vereist even wat voorkennis. In een aantal gevallen is fooi geven wenselijk en gebruikelijk, maar in andere gevallen juist niet en kan dat als ongepast aangemerkt worden. Op luchthavens mag geen fooi gegeven worden en in sommige restaurants en dergelijke kan het verboden zijn voor personeel om fooien aan te nemen.

›	Restaurants: in kleine restaurants en authentieke Chinese eetgelegenheden is het geen gewoonte fooi te geven (integendeel, het kan als onbeleefd beschouwd worden), maar in de betere Westerse restaurants in grote steden kun je, als je tevreden met de bediening bent, een klein bedrag geven (7-35 yuan). Vaak is er al een servicetoeslag van 10-15% inbegrepen in de rekening, maar het is maar de vraag of je dat kan herkennen. 😉
›	Taxichauffeurs: verwachten geen fooi, maar als je tevreden bent over de service kan je 7-15 yuan geven, of rond je het bedrag af naar boven.
›	Privéchauffeur/gids: het wordt steeds gewoner om chauffeurs en gidsen van excursies fooi te geven. Een gids verwacht 100-140 yuan (per dag); een chauffeur de helft. De fooi dient rechtstreeks aan de persoon gegeven te worden. Zorg er dus voor voldoende kleine coupures te hebben.
›	Hotels: het is in China niet gebruikelijk om fooi aan de kamermeisjes te geven, maar als je je dankbaarheid wil tonen kun je 10-15 yuan per dag geven. De drager van je bagage is tevreden met 7-15 yuan per kamer.
›	Etiquette: verzeker je er eerst van dat het personeel niet verboden is fooi aan te nemen. Geef fooi discreet en vertel erbij dat de service erg goed was (geef de reden waarom je fooi geeft). Geef ook niet te veel, want dat kan een gevoel teweegbrengen van "ik heb het financieel beter dan jij, dus hier heb je een extraatje", of, erger nog, "dit geld betekent meer voor jou dan voor mij". Gevoelige kwestie dus.
›	Bij onze accommodatie in Pingyao was vervoer van en naar het station inbegrepen. Een jong ventje was onze chauffeur. Beide keren weigerde hij resoluut om een kleine fooi aan te nemen. Aandringen zou onbeleefd zijn.

Overige tips

›	De belangrijkste tip die we mee willen geven als je naar China op vakantie wil: als je de keuze hebt, ga dan NIET in juli of augustus! Allereerst is het op veel plaatsen regenseizoen, en bovendien zijn temperaturen van 40 graden of meer geen uitzondering. De combinatie van hoge temperaturen en hoge luchtvochtigheid is niet aangenaam. Tevens valt in deze 2 maanden de vakantieperiode van de Chinese scholen en universiteiten. Heel veel Chinezen trekken er in deze maanden op uit. Het is bij de diverse bezienswaardigheden dan verschrikkelijk druk en treintickets kunnen al snel uitverkocht zijn!
›	Een zeer behulpzame site is die van Josh Summers, een Amerikaan die al meer dan 10 jaar in China woont, en die zich op zijn site richt op het geven van informatie die je nodig hebt vóór je afreist naar China. De site wordt regelmatig bijgewerkt, zodat eventuele wijzigingen in regelgeving daar al snel te vinden zijn. Best wel een must om te lezen als je naar China wil!
›	Het is handig om één of meerdere vertaalapps op je telefoon te hebben. Pleco en Baidu zijn goede (al heb je soms een internetverbinding nodig), en WayGo is een handige, want die kan teksten op bv. menukaarten vertalen.
›	Ook maps.me is erg handig. Die doet het namelijk wel in China (zonder VPN) en laat plaatsnamen en zo ook in het Engels zien. Deelkaarten kan je van tevoren downloaden op je telefoon of tablet, dus je hebt geen internetverbinding nodig om er gebruik van te maken.
›	Als je aan China denkt, denk je misschien aan onhygiënisch toiletten zonder de westerse wc-pot. Dan kunnen we je geruststellen. In hotels heb je "gewoon" een wc-pot, vaak zelfs met allerlei toeters en bellen zoals je in Japan ziet. Op luchthavens en treinstations is er ook altijd wel een gewone wc te vinden tussen de squat-toiletten. En als die er niet is, dan heb je altijd nog een invalidentoilet, en dat is ook een gewone wc. In de treinen zelf heb je vaak alleen een gewone wc in de eerste klasse. In de meeste restaurants waar we geweest zijn was ook een gewone wc. Bij openbare toiletten is die kans kleiner. In 4 weken China heeft Astrid 3 of 4 keer gebruik moeten maken van een squat-toilet. Mannen hebben altijd nog een urinoir. Zorg er wel voor dat je altijd een rol wc-papier bij de hand hebt, want dat is niet altijd aanwezig. Ook niet op luchthavens.
›	Kraanwater kan niet gedronken worden; je zal (plastic) flessen moeten kopen. Alles en iedereen loopt met flesjes water rond. Op een heel enkele plek kan je die bijvullen, maar eigenlijk moet je gewoon steeds nieuwe kopen. Dat kost tussen 2 en 10 yuan (de laatste op toeristische locaties zoals bovenop een berg). Al die flesjes worden gelukkig wel gerecycled.
›	Voor alle tickets die je koopt (vliegtuig, trein, bus en veel toeristische attracties) is een paspoort nodig. Zorg er dus voor dat je die altijd bij je hebt.
›	Chinese cultuur: gewoontes en gebruiken die wij niet gewend zijn:

	-	Spugen: de ouderen maken er nog wel eens een gewoonte van om te spugen, voorafgegaan door een hoop gerochel. Dat kan op straat zijn, maar ook in de trein (al hebben wij dat niet meegemaakt)! Het gebeurt minder en minder, maar het hoort er daar zo af en toe bij.
	-	Lawaai: Chinezen moeten blijkbaar altijd lawaai maken. Op straat, in restaurants, alles gaat luidruchtig. Telefoneren doe je met je telefoon voor je gezicht en op de luidspreker. Zo’n ding tegen je oor houden of oortjes gebruiken is minder gebruikelijk. Gidsen die een groep begeleiden hebben meestal een versterkte microfoon waar ze de hele dag in lopen te blèren. En je ziet vaak meerdere groepen tegelijk, dus tel uit je winst...
	-	Het Chinese eten dat wij hier in het Westen kennen is totaal anders dan het echte Chinese eten. En eerlijk gezegd: in China is het veel beter! Gewoon proberen en je laten verassen; ze hebben echt lekkere gerechten. Houd je niet van gekruid eten? De term "no spicy" begrijpt bijna iedere verkoper. 😉
	-	En mocht je nou een keer echt geen zin hebben in dat Chinese voedsel (dat gaat je echt meerdere keren overkomen), dan kan je altijd nog terecht bij McDonald’s, KFC, Subway, ...
	-	Foto’s maken van militairen of politieagenten is niet toegestaan. Ze kunnen dan je camera in beslag nemen.
	-	Het serviceniveau van de gemiddelde Chinees is hoog. Het wordt beschouwd als gezichtsverlies als je niet geholpen kan worden. Chinezen zijn dan ook erg behulpzaam en vriendelijk.
	-	Dit lijkt tegenstrijdig met het vorige punt: Chinezen lijken soms in een eigen wereld te leven en hebben vaak geen oog voor de directe omgeving. Op drukke wandelpaden kan een Chinees of groepje Chinezen plotseling midden op het pad stil blijven staan of gaan zitten, zonder rekening te houden met anderen. Maar als je iemand op de schouders tikt om aan te geven dat je er langs wil, dan lijken ze te schrikken en gaan ze meteen opzij.
	-	In de rij staan: het is net zo gebruikelijk om netjes in de rij op je beurt te wachten dan om de rij te negeren en vooraan te gaan staan of voor te dringen. Let it go. Op sommige plaatsen wordt dat voorkomen door met hekken smalle gangpaden te maken, zodat er nauwelijks voorgedrongen kan worden.
	-	Een gids heeft ons uitgelegd waar het gedrag van de vorige 2 punten vandaan komt: het wordt kinderen met de paplepel ingegoten dat ze met anderhalf miljard zijn, en dat als ze iets willen, ze het zelf zullen moeten pakken. Eerst ik, dan de rest is het motto.

Terug